Yeni bir dil öğrenmeye hevesli birinin muhtemelen yapacağı ilk şey bir sözlük almak olacaktır. Sonuçta kelimelerin anlamlarını bilmeden bir dili öğrenmek mümkün değildir. Sözlükler büyük bir keşif için atılan ilk adım gibidirler. Aynı şey sanat içinde geçerlidir. Zira sanat da bir dildir; evrensel bir dil… Sanatın her dalının da kendine ait bir dili ve bu dilin kendine ait gelişim süreci, kavramları, terimleri vardır. Bunları öğrenmeden o sanat dalını tam anlamıyla anlamak pek mümkün olmayacaktır; illa ki bir şeyler eksik kalacaktır.

Türkiye’de Yayınlanmış Sinema Sözlükleri

Türkiye’de yayınlanmış sinema sözlüklerine baktığımızda karşımıza birçok eserin çıktığını görüyoruz. Bu alanda şüphesiz adını anmamız gereken ilk kişi, ülkemizin ilk sinema tarihçisi olan Nijat Özön’dür. Ayrıca Agâh Özgüç ve Burçak Evren de bu alanda birçok önemli sözlüğe imza atmışlardır. Bu noktada, Nijat Özön’ün “Sinema Terimleri Sözlüğü”, “Sinema ve Televizyon Terimleri Sözlüğü”; Agâh Özgüç’ün “Türk Film Yönetmenleri Sözlüğü”, “Türk Film Yapımcıları Sözlüğü”, “Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü”; Burçak Evren’in “Türk Sinemasında Kadın Yönetmenler Sözlüğü”, “Türk Sinema Yönetmenleri Sözlüğü”, “Türk Sinema Sanatçıları Ansiklopedisi” gibi eserlerin adını mutlaka anmamız gerekiyor. 

Fakat şuan piyasada rahatlıkla erişebileceğimiz olan sözlükler ise bir elin parmaklarını geçmiyorlar ne yazık ki. Nijat Özön’ün “Sinema, Televizyon, Video, Bilgisayarlı Sinema Sözlüğü”, Rekin Teksoy’un “Ansiklopedik Sinema Terimleri Sözlüğü”, Ralph S. Singleton’un “Amerikan Film Terimleri Sözlüğü” ve Altyazı’nın “Gayri Resmi ve Resimli Türkiye Sinema Sözlüğü” ilk akla gelenler arasında.

Bu sözlüklere baktığımızda hepsinin kendine has özelliklerinin ve güzelliklerinin olduğunu görüyoruz. Mesela Özön’ün 1000’den fazla sayfaya sahip yıllara meydan okuyan dev sözlüğünde aradığınız şeyi bulamamanız pek mümkün değil. Ayrıca sözlüğün sonunda yer alan dizinde, eski terimlerin ve Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca terimlerin karşılıklarına erişmek son derece kolay.

Teksoy’un sözlüğüne baktığımızda inanılmaz bir çabanın ürününü görüyoruz. Sinema tarihinden olaylar, terimler, kavramlar… Sinema konusunda çok kapsamlı bir başucu kitabı! Teksoy, vefat etmeden kısa bir süre önce, hazırlaması uzun zamanını alan bu sözlük için şöyle diyor:

“Ansiklopedik dememin nedeni, bazı maddeler üç dört sayfa, bazıları ise sözlükte olduğu gibi beş altı satır. Uzun maddeler girince işin içine ansiklopedik bir kimlik kazandı. (…) Onu bitirmeyi umuyorum, tasarlıyorum, çok da istiyorum. Özellikle öğrencilerin çok işine yarayacağını düşünüyorum, iletişim fakülteleri öğrencilerinin… Yeni gerçekçilik, belgesel sinema, Amerika’da cadı avı gibi önemli konular uzun tabii. Bir de sinema terimleri ve kavramlar var, dörder beşer satırlık açıklamalı… Hepsini İngilizce-Fransızca-İtalyanca karşılıklarıyla veriyorum…” (Teksoy, R. (2012). Ansiklopedik Sinema Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Oğlak)

Selçuk Taylaner’in Türkçeye çevirdiği Singleton’un sözlüğünde Hollywood sinema endüstrisiyle ilgili merak ettiğiniz birçok terimin açıklamasını bulabilirsiniz. Sıkça gördüğünüz ve duyduğunuz terimlerin anlamlarını öğrenmek için biçilmiş kaftan olan bu sözlükteki terimlerin bazıları o kadar ilginç ve şaşırtıcılar ki! Mesela ben, “Murder Your Wife Brick” teriminin, ilk kez Jack Lemmon’un “How to Murder Your Wife (1965)” isimli filminde kullanılan ve adı böyle kalan sahte tuğla için söylendiğini öğrendiğimde oldukça şaşırmıştım.

2015 yılında çıkan, Altyazı sinema dergisinin 150. özel sayısı olan “Gayri Resmi ve Resimli Türkiye Sinema Sözlüğü” ise 102 yazarın kişisel yorumlarıyla kaleme aldığı tam 252 madde içeriyor. Sözlükte “Cahide Sonku’nun Meyhanede Verilen ve Bit Pazarında Bulunan Ödülü”nden tutunda “Godzilla Selahattin”e kadar Türk Sineması ile ilgili birçok maddeye ulaşmanız mümkün.

Fakat unuttuğumuz bir sözlük daha var. Bunların arasına bir de Sema Fener’in “Sinema Televizyon Video Terimleri Sözlüğü”nü eklememiz gerekiyor.

3000’den Fazla Terim ve Açıklaması

Sinemayla dolu bir geçmişe sahip olan Sema Fener’in hazırladığı, 2014 yılında Yitik Ülke Yayınları’ndan çıkan “Sinema Televizyon Video Terimleri Sözlüğü”, yazarın sinema konusundaki tek kitabı değil elbette. Yazarın yine aynı yayınevinden çıkan “Sinema Senaryoları Nasıl Yazılır?” kitabına ek olarak “HD Sinematografi” ve “Tiyatro, Sinema, Televizyon, Dizi Oyunculuğu” gibi teknik kitapları da mevcut. Ayrıca roman, tiyatro oyunu gibi farklı türlerde de eserler üreten Sema Fener’in sinema sevgisini hazırladığı bu sözlükte rahatlıkla görebiliyoruz. Zira kendisi, titiz ve uğraştırıcı bir çalışma isteyen kullanışlı bir sözlük ortaya koymuş.

“Sinema Televizyon Video Terimleri Sözlüğü”, İngilizceden Türkçeye 3000’den fazla terimin açıklamasını barındırıyor içerisinde. Teknik terimlerin yanı sıra, sinema akımları, sinema kuramları, önemli keşiflerle ilgili kısa açıklamalarında bulunduğu sözlük, yapısı itibariyle Özön’ün “Sinema, Televizyon, Video, Bilgisayarlı Sinema Sözlüğü” ile Singleton’un “Amerikan Film Terimleri Sözlüğü” arasında bir yerde bulunuyor. Zaten kitabın sonunda yer alan kaynakçada bu iki eserin adına da rastlıyoruz.

Anlayacağınız, -Sema Fener’in umduğu gibi- her an başvurulabilecek kapsamda, okunması ve göz atması kolay, kullanılması bakımından da oldukça pratik bir sözlük ortaya çıkmış. Böyle bir sözlük sinemaseverlerin kütüphanelerinde mutlaka bulunmalı…