Yine Rius, yine ilginç bir çizgi roman! Sözlerime, bana bu kitabı gönderme nezaketinde bulunan Yordam Kitap’a teşekkür ederek başlamak istiyorum. Daha önce üzerine konuştuğumuz “Çizgilerle Lenin”in yaratıcısı olan Rius, şimdi ise “Çizgilerle Kapitalizmin Korkunç Tarihi” isimli çizgi roman ile karşımızda. Ama Meksikalı karikatüristin bu sefer çok daha zor bir işe kalkışmış olduğunun altını kalın çizgilerle çizmemiz gerekiyor! Zira bu çizgi romanda Rius, doymak bilmeyen bir “canavar”ın, kapitalizmin tarihini anlatıyor…

Hem Uyarlama Hem Özgün!

Aslında “Çizgilerle Kapitalizmin Korkunç Tarihi” için bir uyarlama çizgi roman da diyebiliriz. Zira bu çizgi romanın yarısının, Annika Elmquist, Pal Rydberg, Gittan Jönsson ve Ann Marie Langemar’ın imzasını taşıyan “Historie Boken” kitabından -editörlerin izni doğrultusunda- alındığını söylemeliyiz. Rius, aldığı bu kısımları kendi özgün çizimlerine uyarlayarak ortaya hem uyarlama hem de özgün olan yepyeni bir eser koymuştur. İlk kez 1975’te Meksika’da çıkan “los agachados” isimli çizgi roman dergisinin 5. sayısında yayınlanan bu eser, bir yıl sonra ise kitap olarak basılmıştır. Ama bu yazının konusu olan çizgi romanın, Rius’un üzerinde yeniden çalışıp yayına hazırladığı 1998 tarihli baskı olduğunu da hatırlatmakta fayda vardır.

Kapitalizmin Köklerine Doğru Yolculuk…

Acımasız gerçeklerle dolu yolculuğumuz, 15. yüzyılın Orta Avrupa’sında, feodal toplumun panoramasını sunarak başlıyor. Ardından adaletsiz, yetersiz, mantıksız ve israfçı bir sistemin, zaman içinde nasıl geliştiğini adım adım gözler önüne seriyor. İlk kapitalistler, cesur keşif gezilerinde en önde yer alanlar, kendilerine muazzam bir ticaret ağı kuran batılı tüccarlar, insan ticaretindeki acımasızlığı sayesinde kraliçe tarafından şövalye ilan edilenler, Sanayi Devrimi sonrasında ortaya çıkan büyük icatlar, daha çok kazanma arzusu yüzünden batan şirketler, sermaye hırsının sonucunda sömürülen ülkeler, kapitalist imparatorluklar ve büyük yıkım getiren savaşlar… Bütün bunlar bir belgeselci titizliği ile ele alınıyor. Ama tabii ki Rius’un bu ciddi konuları iğneleyici mizahını elden bırakmadan anlattığını da unutmayalım.

Çizgilerle Metinlerin Usta İşi Buluşması

Kapitalizmin korkunç tarihinin anlatıldığı sayfalar arasında dolaşırken, bazen olayların klasik bir çizgi romana benzer şekilde çizilmiş hallerini görüyoruz, bazen minimal çizgilerle buluşan hicivlere rastlıyoruz, bazen de sanki gerçek bir röportajdan fırlamış gibi gözüken karelerde insanların konu hakkındaki düşüncelerine şahit oluyoruz. Ama Rius, çizgilerle metinleri öyle ustaca buluşturuyor ki, birbirinden bambaşka tarz ve tekniklerle üretilmiş çizimler yüzünden (hatta bazen araya fotoğraflar da karışıyor) bir yabancılık hissetmiyoruz. Yani anlayacağınız “Çizgilerle Kapitalizmin Korkunç Tarihi”nin her sayfası, Rius’un o kendine has çizgi roman üslubuyla dolup taşıyor! Ayrıca “ırkçılık”tan bahsederken arka fon olarak kullandığı “Tarzan” çizgi romanı gibi göndermeler de onun keskin eleştiri anlayışını ortaya çıkarıyor.

143 Sayfaya Sığdırılan Korkunç Bir Tarih

15. yüzyılın feodal çağından günümüze uzanan kapitalizmin tarihini, 143 sayfada anlatmak pek mümkün gözükmeyebilir. Düşünsenize, hem de çizgilerle! Ama söz konusu Rius olunca, çizgilerle anlatılamayacak bir şey yok gibi gözüküyor… “Çizgilerle Kapitalizmin Korkunç Tarihi”, elbette kapitalizmin kanlı tarihini gözler önüne sererek vaatlerini fazlasıyla yerine getiriyor. Ama bununla birlikte bu çizgi roman, “Kapitalizm nedir ve neden işe yaramaz bir sistemdir?” sorusuna cevap veren ve “sosyalizm”, “emperyalizm”, “yeni sömürgecilik”, “neoliberalizm” gibi düzenleri açıklayan mini bir rehber olarak da düşünülebilir.

Son olarak, çizgi romanı bir çırpıda ve sıkılmadan okuyabilmemizde Rius kadar, Rius’un yazdıklarını İspanyolca aslından çeviren Nilay Akkurt ve Barış Yıldırım’ın da payının olduğunu belirtmek istiyorum. Ama Savaş Çekiç’in “Rius Külliyatı” için hazırladığı kapak tasarımları içerisinde, bu kitabın kapak tasarımının diğerlerine nazaran biraz sönük kaldığını da itiraf etmeliyim. Ayrıca unutmadan, Rius’un etkileyici çizgileri arasında dolaşmaya devam etmek isteyenlere, çizerin “Çizgilerle Felsefe”, “Çizgilerle Ekonomi” ve “Çizgilerle Ateistin El Kitabı” kitaplarının da Yordam Kitap’tan çıktığını tekrardan hatırlatalım.