Tıpkı sinemada olduğu gibi çizgi romanlar söz konusu olduğunda da karşımıza sadece hayal ürünü bir hikayenin çıkmasını beklemek son derece yanlış olur. Biyografik çizgi romanlar ile birlikte belgesel’vari çizgi romanlar, bu mecranın sadece eğlenmek ve iyi vakit geçirmek için olmadığını ispatlar niteliktedir. Ginko Çocuk tarafından yayınlanan “Sahi Nedir Faşizm?”, işte böyle çizgi romanlardan bir tanesi. İsveç’te Umeå Üniversitesi’nde tarih doçenti olan Lena Berggren ile bu çizgi roman kapsamında yapılan röportaj, kurgu dışı grafik eserler konusunda kendini ispatlamış bir çizer olan Kalle Johansson’ın ellerinde hem ilgi çekici hem de eğitici bir çizgi romana dönüşmüş.

Ders Kitabı Kadar Eğitici Bir Çizgi Roman

Faşizm, antisemitizm, nasyonalizm gibi alanlarda uluslararası düzeyde tanınmış bir tarihçi olan Berggren’in bir çizgi roman kahramanına dönüştüğü bu kitap, sade, samimi ama en önemlisi sıkıcı değil! Üstelik az sayfada böylesine anlatması güç bir konuyu, tarihsel geçmişine değinerek irdeleyebilmek de gerçekten takdire şayan bir durum. Verdiği ilginç bilgiler ile bir ders kitabı kadar eğitici olmasının yanı sıra, klasik anlamda bir çizgi romandan beklenen keyfi de fazlasıyla veriyor. Asla tahmin edemeyeceğiniz bir şekilde kendinizi gidişata kaptırıp Faşizm’in kanlı tarihi arasında dolaşırken hem gördükleriniz yüzünden içiniz nefretle doluyor hem de daha fazla bilgi almak konusunda merak duygunuz kamçılanıyor. Meselenin bu denli basit ve anlaşılır bir şekilde anlatılabilmesine ise hayret ediyorsunuz! Tabii ki sırf bu bile Berggren’in konuya ne kadar hakim olduğunu göstermek için yetiyor da artıyor. Unutmadan, kitabı İsveççe aslından çeviren Murat Özsoy’un titiz çevirisinin, çizgi romandan alınan keyfe büyük katkıda bulunduğunu belirtmekte fayda var.

Gerçeğin Çizgileri yahut Çizgilerin Gerçeği

Kare bir forma sahip olan çizgi romanda, her sayfa genellikle 4 kare panelden oluşuyor. Bu panelleme tercihi, okumayı kolaylaştırıyor ve görsellerle metinlerin sürekli olarak belirli bir dengede olmasını sağlıyor. Öte yandan çoğu zaman simetrik olan panellerin, çizgi romanın ciddi atmosferiyle uyumlu olduğu hatta bu atmosferi güçlendirdiği de bir gerçek. Bu anlamda çizgi romanı, bir belgeselin kağıda dökülmüş haline benzetebiliriz. Bir belgeselin olmazsa olmaz ögelerinden biri olan röportaj, bu belgesel’vari çizgi romanda da karşımıza çıkıyor. Çizer Johansson, çizgi romanın temellerinin Berggren ile yapılan röportaja dayandığını hatırlatmak için, ara ara Berggren’i ve hatta kendisini de çizerek çizgi romanı renklendirmeyi beceriyor. Ayrıca Johansson’ın tarihi bir belge niteliği taşıyan fotoğraf ve propaganda afişlerini kendi çizgileri ile kullanması çizgi romanın “belgesel” ruhuna çok yakışıyor. Kullanılan bu fotoğraf ve afişlerle ilgili kısa bilgilerin, çizgi romanın sonunda yer aldığını da notlarımızın arasına ekleyelim.

Ölümsüz Bir Canavar: Faşizm

Faşizm’in tarihsel arka planı ve farklı ülkelerdeki yansımaları, Faşist bakış açısının unsurları ve hatta Faşist kelimesinin nereden geldiği… Lena Berggren, Faşizm’in ne olduğunu enine boyuna masaya yatırsa da elbette bu çizgi roman, ancak başlangıç için bir rehber olabilir. Ama her yaştan insanı cezbedecek bir anlatım dili oluşturduğu ve meseleyi kafada soru işareti bırakmayacak kadar berrak açıklayabilmesi sayesinde bir kaynak kitap kadar kıymetli olduğu da su götürmez bir gerçek. Çizgi romanın sonunda yer alan kitap önerileri de bu konuda daha fazla araştırma yapmak isteyenler için belki yol gösterici olacaktır. Sözün özü, Lena Berggren ve Kalle Johansson ikilisinin Faşizm gibi bir konuyu mercek altına alırken hem ciddi hem de okuması keyifli, dinamik bir dil tutturmayı başarması, deyim yerindeyse yükte hafif ama pahada ağır bir eser olan “Sahi Nedir Faşizm?” çizgi romanını diğer çizgi romanlardan farklı bir noktaya koyuyor. Bir başyapıt değil belki ama nadide bir eser olduğu da belli.

Son olarak, bana bu kitabı hediye eden Ginko Çocuk’a çok teşekkür ediyorum.